Διαχείριση ανθρώπινων πόρων στους μουσειακούς οργανισμούς

Abstract

Η Ελλάδα θεωρείται κατεξοχήν χώρα πολιτισμικού τουρισμού. Η πολύχρονη ιστορία της κι η πολιτισμική της κληρονομία αποτελούν πόλο έλξης πολλών τουριστών. Έτσι, τα μουσεία κι οι πολιτισμικοί χώροι διαδραματίζουν κομβικό ρόλο στην Ελληνική οικονομία. Ο πολιτισμικός τουρισμός και η επίσκεψη στα ελληνικά μουσεία έχει αρχίσει να διεισδύει εμβριθώς στην τουριστική αγορά με σκοπό να αυξηθούν οι επισκέπτες και τα έσοδα. Προσέτι, γίνεται προσπάθεια ενδυνάμωσης της αφήγησης της ιστορίας με την ενδυνάμωση των μουσείων τόσο ως προς την υλικοτεχνική τους δομή, όσο και ως προς την οργάνωση , τη διοίκηση και τη διαχείριση του ανθρωπίνου δυναμικού τους σκοποθετώντας την αναζήτηση της ξεχωριστής εμπειρίας που προσφέρεται στον επισκέπτη, προσαρμοσμένη στα εκάστοτε τοπικά δεδομένα. Υπογραμμίζεται πως στη πολιτισμική βιομηχανία υπάρχει επικέντρωση σε αξίες και όχι στο κέρδος . Υπάρχει σεβασμός στο πολιτισμικό κληροδότημα παρότι προκύπτει η ανάγκη για εξίσωση εσόδων και δαπανών. Για το 2017 σύμφωνα με τα δεδομένα της Ελστάτ οι δημοσιονομικές εισπράξεις από τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία ανήλθε στα 38,2 εκατομμύρια ευρώ. Συγκεκριμένα τα έσοδα των εισπράξεων του μουσείου ανήλθε σε αύξηση το 24,5% σε ετήσια βάση, δηλαδή περίπου 6 εκατομμύρια ευρώ. Επιπρόσθετα σημειώθηκε αύξηση στους επισκέπτες των μουσείων την περίοδο Ιανουαρίου-Ιουνίου 2017 κατά 18,2% σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά. Ακόμη, «κατά τον Ιούνιο 2017 σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2016, παρατηρήθηκε αύξηση των επισκεπτών των μουσείων κατά 19,9%, αύξηση των επισκεπτών ελεύθερης εισόδου κατά 56,2% και αύξηση των εισπράξεων κατά 26,1%.». Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά γίνεται εμφανές πως η μουσειακή «εκμετάλλευση » στον Ελλαδικό χώρο καθίσταται αναγκαία για την ελληνική οικονομία και την διάσωση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς η οποία μεταλαμπαδεύεται διεθνώς μέσα από το έργο των μουσείων. Το πολιτισμικό απόθεμα πρέπει να είναι ελκυστικό ώστε να επιτύχει την οικονομική βιωσιμότητα του ο οργανισμός. Το εγχείρημα αυτό καλείται να αντικρούσει ορισμένα ιδεολογικά προβλήματα ως προς την αποτελεσματικότητα του τρόπου σε σχέση με τη στοχοθεσία, η οποία οφείλει να είναι εναργής, ρεαλιστική και ελκυστική. Η οικονομική υποστήριξη από τα δημόσια δημοσιονομικά επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους. Στα μουσεία η χρηματοδότηση μπορεί να περιλαμβάνει ενσωμάτωση του μουσείου στην κυβέρνηση με τη χρηματοδότηση κάποιου προγράμματος. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα στοιχεία που έχουν δοθεί από το υπουργείου πολιτισμού. Το 1999 είχαν δοθεί 36 εκατομμύρια. Τα 30 σχετίζονταν για τις μισθοδοσίες, ενώ μόλις τα 6 διατέθηκαν για τη διάδοση του πολιτισμικού προϊόντος . Η εφαρμογή στρατηγικών μάρκετινγκ είναι υποβόσκουσα στην επιτυχή προσπάθεια των μουσείων. Τα σύγχρονα μουσεία θα ήταν σκόπιμο να αξιοποιούν ορθότερα το ανθρώπινο δυναμικό τους, καθώς οι πρακτικές τους λειτουργίες θα πρέπει να ανταποκρίνονται στις νέες πιέσεις και ευκαιρίες. Ο τρόπος διαχείρισης του παρελθόντος μεταβάλλεται μέσα από τη χρήση έκφρασης του πολιτισμού. Χρειάζεται η ανάδειξη πολιτισμικών πληροφοριών να γίνει ανταγωνιστική και ελκυστική. Στη διαχείριση της πολιτισμικής κληρονομίας μόνο ανθρώπινο δυναμικό με εξειδίκευση, γνώσεις και δεξιότητες μπορεί να συμμετέχει, ενώ οι πάντες θεωρούνται αποδέκτες αυτής της διαχείρισης. Μέσα στην οργάνωση του ανθρώπινου δυναμικού υπάρχει ο καταμερισμός της εργασίας και οι θέσεις εργασίας ώστε να εξασφαλίζεται η εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία του οργανισμού. Ο διαχειριστής, leader,. υλοποιεί, συντονίζει και καθοδηγεί. Στη συνέχεια είναι αυτός που θα μετρήσει τους στόχους και θα παρέχει την κατάλληλη ανατροφοδότηση με σκοπό τη συνεχή βελτίωση Για να γίνει σαφέστερο το αντικείμενο της συγκεκριμένης μελέτης είναι καλό να αποσαφηνιστούν κάποιοι όροι. Ο πρώτος είναι ο ορισμός της λέξης μουσείο. Με τον όρο Μουσείο εννοείται σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό της international Council of Museums «ένα μόνιμο ίδρυμα, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοικτό στο κοινό, που έχει ως έργο του τη συλλογή, τη μελέτη, τη διατήρηση, τη γνωστοποίηση και την έκθεση τεκμηρίων του ανθρώπινου πολιτισμού και περιβάλλοντος, με στόχο τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία». Η λέξη μουσείο είναι κληροδότημα από την αρχαιότητα καθώς ήταν ο χώρος λατρείας των μουσών, των εννέα θεοτήτων που αντιπροσώπευαν τις αξίες της τέχνης . Με τον ορισμό της διοίκησης ανθρώπινου δυναμικού εννοούμε τη λειτουργία ενός οργανισμού ο οποίος ασχολείται με την προσέλκυση, την αξιολόγηση και την ανταμοιβή του ανθρώπινου δυναμικού, καθώς ο ανθρώπινος παράγοντας διαδραματίζει τον σημαντικότερο ρόλο για την μακροζωία και την επιτυχία του οργανισμού. Όταν γίνεται αναφορά στην διοίκηση ανθρωπίνου δυναµικού, παράλληλα εννοούνται θεωρίες κινήτρων και θεωρίες υποκίνησης, ουσιαστικά γίνεται αναφορά στην συµπεριφορά των ατόμων. Συμπεριφορά είναι οι πράξεις ή οι παραλήψεις του ανθρώπινου δυναμικού που εργάζονται για μια επιχείρηση και οι καταστάσεις που προκύπτουν από αυτές τις πράξεις ή τις παραλήψεις . Το εργατικό δυναμικό προβαίνει σε αυτές τις ενέργειες με σκοπό την ενίσχυση του οργανισμού στον οποίο εργάζεται. Η διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού κρίνεται αναγκαία ειδικότερα σε μουσειακούς οργανισμούς που είναι κατεξοχήν οι χώροι της πολιτισμικής κληρονομιάς και η σωστή διαχείριση του διακυβεύει την πολιτισμική κληρονομίας μιας χώρας, ενός έθνους αλλά και του ίδιου του οργανισμού. Είναι σημαντικό οι εργαζόμενοι να έχουν πλήρη επίγνωση της πολιτικής του οργανισμού τον οποίο καλούνται να αντιπροσωπεύσουν. Ο Fisher το 1999 είχε καταγράψει το εξής: Η διοίκηση ανθρωπίνων πόρων είναι μια σειρά από ρόλους και λειτουργίες που αναγνωρίζουν τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα και θέτουν ως στόχο τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος μέσα από τη στρατηγική ανάπτυξη ενός ικανού και αφοσιωμένου εργατικού δυναμικού το οποίο επηρεάζει την κουλτούρα και τη δομή της επιχείρησης συμβάλλοντας έτσι στην εναρμόνιση με τις γενικές στρατηγικές και το περιβάλλον . Το μάρκετινγκ είναι η οργάνωση που σχετίζεται με την παραγωγική και κερδοφόρα αγορά ώστε να δημιουργεί ικανοποιημένους πελάτες. Ο πολιτισμός ανέκαθέν λάμβανε επίσημη κρατική υποστήριξη. Ο θεσμός αποσκοπεί στην διατήρηση και το σεβασμό του πολιτισμικού αποθέματος αλλά και στην αποφυγή της εμπορευματοποίησης της τέχνης καθώς κύρια πηγή εσόδων είναι ο θεατής-επισκέπτης. Ο πολιτισμός κι η τέχνη δεν σχετίζονται με απλές πωλήσεις και διαφημίσεις στο χώρο του μάρκετινγκ καθώς έτσι υποβαθμίζεται ο πολιτισμικός χώρος και ενισχύονται αβάσιμοι φόβοι σχετικά με εμπορευματοποίηση της τέχνης και του πολιτισμού. Επιπλέον, σκοπός του πολιτισμικού μάρκετινγκ είναι να καταπολεμά το δόγμα «η τέχνη για την τέχνη» κι αυτό της «υψηλής τέχνης» η οποία προορίζεται για τους λίγους . Μέσα σε αυτές τις διαδικασίες περιλαμβάνεται κι η επικοινωνιακή στρατηγική των μουσείων.Με τον όρο της επικοινωνιακής στρατηγικής εννοούνται όλες οι δραστηριότητες των μουσείων εντός και εκτός του φυσικού τους χώρου. Η επικοινωνία των μουσειακών οργανισμών αποτελεί τη βάση της ιδεολογίας τους. Η πρόκληση του μουσείου είναι να μπορεί να συνδυάσει την παραδοσιακή μορφή του σε συνεργασία με άλλους φορείς. Το 2006 η Kylie Message στο βιβλίο της με τίτλο “New Museums and the Making of Culture” προσεγγίζει τον προβληματισμό σχετικά με το τι είναι το μουσείου στον 21αι. Αναφέρει πως το μουσείο αυτό είναι ένα μοντέλο με στάση αυτοαναφοράς. «Τα ‘νέα’ μουσεία εκθέτουν τις αναστοχαστικές στρατηγικές τους για να εκφράσουν έτσι τη ρήξη τους, την αντίθεση τους με το παρελθόν που τα συνδέει με παλαιότερα είδη μουσείων τα οποία δεν αποπειράθηκαν να εκθέσουν τον τρόπο με τον οποίο διαπαιδαγωγούν το κοινό ως προς την εξουσία ή άλλα συναφή θέματα….. Αυτές οι προσπάθειές τους να επανα-οριστούν καθώς έχουν προσφέρει μια ενδιαφέρουσα τροπή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και τα μουσεία και τον πολιτισμό εν γένει.» Η πολυπλοκότητα του μηχανισμού διοίκησης και διαχείρισης ανθρωπίνων πόρων των οργανισμών, συγκεκριμένα των μουσειακών, αποτελεί αντικείμενο εξέτασης της εργασίας. Για το σκοπό αυτό εξετάστηκαν σε θεωρητικό επίπεδο οι έννοιες του μάνατζμεντ, της πολιτιστικής διακυβέρνησης, της διαχείρισης και ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού, και της αλλαγής στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Στη σύγχρονη εποχή αναφερόμαστε στην ανάγκη για διαχείριση μέσα από τον επιστημονικό λόγο. Η αναφορά στην διαχείριση συνδέεται με την κακή εφαρμογή – mis management. Στο βωμό της υποστήριξης των μουσειακών οργανισμών ως πολιτισμικά κληροδοτήματα μπορούμε άραγε να παραβλέψουμε χορηγούς αμφιβόλου ηθικής; Υπάρχουν αξιολογικά κριτήρια για το ποίος θα είναι αρωγός σε θέματα πολιτισμού; Στο πρώτο κεφάλαιο θα αναφερθεί βιβλιογραφικά η διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού και θα γίνει αποσαφήνιση του ορισμού. Στο δεύτερο κεφάλαιο Θα γίνει αναφορά στο πολιτισμικό μάρκετιγνκ και πως οι αρχές του επηρεάζουν τη λειτουργία των μουσειακών χώρων, στο τρίτο κεφάλαιο θα γίνει αναφορά στη διοίκηση μουσείων μέσα από το ελληνικό παράδειγμα ,όπως επίσης και στη διοίκηση, διαχείριση και οργάνωση του ανθρωπίνου δυναμικού στους μουσειακούς οργανισμούς.